Toolkit inclusief onderwijs – professionaliseren en opleiden

Lesgeven aan een inclusievere groep vraagt van leraren dat zij goed kunnen uitgaan van die (grotere) verschillen tussen leerlingen; wat heeft ieder van die leerlingen nodig om goed tot leren te komen? Er zijn verschillende manieren om daarin als leraar te leren en deskundiger te worden. Ook in de opleidingen tot leraar is het zaak dat studenten hierop worden voorbereid.
In deze rubriek vind je gereedschappen rond thema’s als: voortgezette professionalisering, lerende netwerken, lesson studies en opleiden in de school/samen opleiden.

Vol potentieel

Itemnummer: 23002

Vol potentieel

Krachtig lesgeven in diversiteit

Wendelien Vantieghem en Inge van de Putte
Acco - Leuven (2019)

thema's doelgroepen verder lezen sector
  • Deze publicatie biedt veel informatie over inspiratie en visie.
  • Competenties voor inclusie
  • Inclusieve brillen: attitude, hoe kijk je?
  • Samenwerken voor inclusie: met ouders, andere professionals (co-teaching)
  • Ouderbetrokkenheid
  • Klassenmanagement voor inclusie
  • Over differentiatie (vooral theorie)
  • Positieve relaties met kinderen
  • Samen professionaliseren
  • Voorwaarden voor een inclusieve school
  • schoolleiders
  • ib'ers/zoco's
  • ondersteuners
  • opleiders
  • beleid en bestuur
 www.potentialtoteach.be po/vo/mbo

Van leerkracht naar tweekracht

Itemnummer: 23004

Van leerkracht naar tweekracht

De kracht van co-teaching

Ludo Heylen, e.a.
Cego-practicum - Averbode (2017)

thema's doelgroepen verder lezen sector
  • Waarom co-teaching?
  • Vormen van co-teaching
  • Over zorg en co-teaching: gebundelde kracht
  • Teamteaching en klasdoorbrekend werken
  • Als co-teachers echt partners worden
  • Eigenaarschap van leerlingen en leraren
  • Werken met communities en ‘nesten’
  • Tweekracht: ieder in zijn kracht
  • Starten met co-teaching
  • Praktijkvoorbeeld
  • schoolleiders
  • ib'ers/zoco's
  • ondersteuners
  • leraren
   po/vo

Uitgaan van Diversiteit Co-Teaching

Itemnummer: 23003

Uitgaan van Diversiteit Co-Teaching

Op weg naar volledige team-teaching

Baukje Janse e.a.
Framework Educatieve Dienstverlening - Alphen aan den Rijn (2019)

thema's doelgroepen verder lezen sector
  • Op weg naar inclusie: wat doet er toe en wat zijn de uitdagingen?
  • Co-teaching: wat is het en waarom doe je het?
  • Vormen van co-teaching
  • Implementatie van co-teaching
  • Meer gepersonaliseerd leren
  • Omgaan met diversiteit
  • Handelingsgericht werken
  • Voorbeelden co-teaching en onderzoek
  • schoolleiders
  • ib'ers/zoco's
  • ondersteuners
  • leraren
   po/vo

Samen inclusief onderwijs realiseren

Itemnummer: 23005

Samen inclusief onderwijs realiseren

Een handboek voor professionals binnen en buiten het onderwijs

Anke de Boer, Elke Struyf, Sara Nijs, Simone Doolaard
Acco - Leuven (2022)

thema's doelgroepen verder lezen sector
  • Attitudes en competenties
  • Duurzaam werken aan een inclusieve school
  • Differentiatie - adaptief lesgeven
  • Leraar-leerlingrelaties
  • Co-teaching
  • Samenwerking met ouders en leerlingen
  • Samenwerking met externen
  • leraren
  • ib'ers/zoco's
  • ondersteuners
   po/vo

Differentiatie

Itemnummer: 23013

Differentiatie

 

Arja Kerpel
website van Wij-Leren (11 februari 2022)

thema's doelgroepen verder lezen sector
  • Convergent en divergent differentiëren; de voor- en nadelen
  • Interne en externe differentiatie
  • Manieren van differentiëren
  • Differentiatie voor zorgleerlingen
  • Differentiatie voor meerbegaafde leerlingen
  • schoolleiders
  • ib'ers/zoco's
  • ondersteuners
  • leraren
 www.wij-leren.nl po/vo/mbo

Instructie bij inclusiever onderwijs

Itemnummer: 23014

Instructie bij inclusiever onderwijs

 

Jerome Freiberg, Dolf van Veen en Marij Bosdriesz
website klassenmanagement van NCOJ (2016)

thema's doelgroepen verder lezen sector
  • Mogelijke aanpassingen in de onderwijs-leersituatie, zoals tijd, mate van ondersteuning, input, moeilijkheid, opbrengst, participatie, varieer in doelen, curriculum aanpassen ...
  • Curriculum aanpassen is altijd pas de allerlaatste stap.
  • ib'ers/zoco's
  • ondersteuners
  • leraren
 www.klassenmanagement.ncoj.nl po/vo/mbo

Mediërend leren

Itemnummer: 23015

Mediërend leren

Soms moet je met zijn tweeën zijn om dingen alleen te kunnen doen!

Floor van Loo en Emiel van Doorn
website PlatformPraktijkontwikkeling WOSO - Utrecht (2017)

thema's doelgroepen verder lezen sector
  • Aanleiding en theoretisch kader van mediërend leren
  • De drie instrumenten van mediërend leren
  • De omgekeerde piramide met cognitieve bouwstenen
  • De cognitieve kaart
  • De mediatieboom
  • De toepasbaarheid van mediërend leren
  • Uitgebreide literatuurlijst
  • ib'ers/zoco's
  • ondersteuners
  • leraren
  • schoolleiders
Download het artikel (PDF)
www.informatiepunt-inclusiefonderwijs.nl 		po/vo/mbo

Handbuch Inklusion international

Itemnummer: 23027

Handbuch Inklusion international / International Handbook of Inclusive Education

 

Andreas Köpfer, Justin Powell en Raphael Zahnd (Eds.)
Verlag Barbara Budrich - Berlin/Toronto (2021)

thema's doelgroepen verder lezen sector
  • Internationaal vergelijkend onderzoek naar grondslagen, perspectieven en structuren voor inclusie.
  • Theoretische- en methodologische posities en centrale begrippen
  • Wettelijke en bestuurlijke kaders
  • Schoolstructuren, -culturen en -praktijken
  • Scholen: onderwijs en professionalisering
  • Inclusie en internationalisering in het ho
  • Levenslang leren
  • schoolleiders
  • leraren
 Download de Duits-/Engelstalige publicatie (PDF)
www.informatiepunt-inclusiefonderwijs.nl		 po/vo/mbo/ho

Reaching the 'Hard to Reach'

Itemnummer: 23028

Reaching the 'Hard to Reach'

Inclusive responses to diversity through child-teacher dialogue

website Reaching the 'Hard to Reach' - Erasmus+ (2020)

thema's doelgroepen verder lezen sector
  • Op deze website zijn handreikingen te vinden die zijn gebaseerd op vergaarde kennis in samenwerkend actie-onderzoek door leerlingen, leerkrachten en universiteits-medewerkers in vijf landen (Oostenrijk, Denemarken, Spanje, Engeland en Portugal) naar het beter bereiken van moeilijk te bereiken leerlingen. Dit leverde zes handreikingen en video's op over:
  • Opzet en achtergronden van het onderzoek
  • Inclusief onderzoek: stap-voor-stap gids voor leerkrachten
  • Handreiking voor het monitoren van het denken en handelen van leerkrachten
  • Leerlingen voorbereiden om onderzoekers te zijn (een handreiking)
  • Handreiking voor het monitoren van leerling-betrokkenheid
  • Toolkit voor het ophalen van de meningen van leerlingen
  • leraren
  • ib'ers/zoco's
  • ondersteuners
  • schoolleiders
  • beleid en bestuur
  • ouders en leerlingen
 Download de zes handreikingen (PDF)

Inclusive Inquiry Guide:
www.informatiepunt-inclusiefonderwijs.nl

Preparing students to be Researchers: A Guidance Manual:
www.informatiepunt-inclusiefonderwijs.nl

Accounts of Developments in the five country networks:
www.informatiepunt-inclusiefonderwijs.nl

Students’ Voices Toolkit:
www.informatiepunt-inclusiefonderwijs.nl

Guidance Document for monitoring Teachers’ Thinking and Practices:
www.informatiepunt-inclusiefonderwijs.nl

Guidance Document for monitoring Students’ Engagement:
www.informatiepunt-inclusiefonderwijs.nl

Guidance Document for monitoring Students’ Engagement:
www.informatiepunt-inclusiefonderwijs.nl

Video's:
www.reachingthehardtoreach.eu 		po/vo

Responding to diversity by engaging with students’ voices

Itemnummer: 23029

Responding to diversity by engaging with students’ voices

A strategy for teacher development

Kyriaki (Kiki) Messiou (Ed.)
University of Southampton (2014)

thema's doelgroepen verder lezen sector
  • Twee handreikingen (getiteld 'A Guide & Accounts of Practice') gebaseerd op kennis vergaard in Spanje, Portugal en het Verenigd Koninkrijk over hoe het perspectief en het oordeel van leerlingen leraren kunnen ondersteunen bij het omgaan met diversiteit. Met daarin aandacht voor:
  • Strategie voor professionalisering van leraren door verbinding met de stem van leerlingen
  • Gebruik van de strategie in de praktijk
  • Toolkit met heel praktische werkwijzen voor het ophalen van de stem van leerlingen
  • leraren
  • ib'ers/zoco's
  • ondersteuners
  • schoolleiders
  • ouders en leerlingen
 Download twee publicaties (PDF)

Responding to diversity by engaging with students’ voices - Accounts of Practice:
www.informatiepunt-inclusiefonderwijs.nl

Responding to diversity by engaging with students’ voices - A Guide:
www.informatiepunt-inclusiefonderwijs.nl

Introductievideo:
www.reachingthehardtoreach.eu 		vo/po

The Index for Inclusion

Itemnummer: 23030

The Index for Inclusion: developing learning and participation in schools

 

Tony Booth & Mel Ainscow
Centre for Studies on Inclusive Education - Bristol (2011)

thema's doelgroepen verder lezen sector
  • De Index is een praktisch hulpmiddel voor zelfevaluatie en verbetering van scholen en andere onderwijsinstellingen. Inclusie zoals beschreven in de Index, is een principiële benadering van het ontwikkelen van onderwijs; het richt zich op culturen, beleid en praktijken die iedereen aangaan: kinderen en volwassenen, scholen, gezinnen en lokale gemeenschappen.
  • Voor beginnende en gevorderde scholen op het pad naar inclusie
  • Identificatie van attitudes, belemmeringen, mogelijkheden en inspanningen m.b.v. indicatoren
  • Suggesties voor ontwikkeling, georganiseerd langs drie dimensies van verbetering: beleid, praktijken en culturen
  • leraren
  • ib'ers/zoco's
  • ondersteuners
  • schoolleiders
  • beleid en bestuur
 Download de publicatie (versie 2002, Engelstalig, PDF):
www.informatiepunt-inclusiefonderwijs.nl

Korte samenvatting (Engelstalig):
www.csie.org.uk 		po/vo

Speciale onderwijszorg in het curriculum van pabo’s en de samenwerking met het werkveld

Itemnummer: 23031

Speciale onderwijszorg in het curriculum van pabo’s en de samenwerking met het werkveld

 

Paolo van der Steenhoven en Dolf van Veen
Nederlands Centrum Onderwijs & Jeugdzorg - Amsterdam (2020)

thema's doelgroepen verder lezen sector
  • Rapportage van het onderzoek onder pabo's naar de aandacht voor passend en inclusief onderwijs in het curriculum en de relatie met het werkveld.
  • Aandacht in het leerplan voor onderwijs aan leerlingen met extra ondersteuningsbehoeften in het regulier en speciaal onderwijs
  • Verplichte- en keuzedelen, specialisatie/minor op het gebied van speciale onderwijszorg/passend onderwijs
  • Vormen van samenwerking van pabo's met het onderwijsveld
  • Goede en veelbelovende facetten van samenwerking
  • Gewenste verbetering in de samenwerking met scholen
  • opleiders
  • schoolleiders
  • beleid en bestuur
 Download het rapport (PDF) www.informatiepunt-inclusiefonderwijs.nl po

Speciale onderwijszorg in het curriculum van tweedegraads lerarenopleidingen

Itemnummer: 23032

Speciale onderwijszorg en passend en inclusiever onderwijs in het curriculum van tweedegraads lerarenopleidingen

 

Paolo van der Steenhoven en Dolf van Veen
Nederlands Centrum Onderwijs & Jeugdzorg - Amsterdam (2023)

thema's doelgroepen verder lezen sector
  • Rapportage van het onderzoek onder tweedegraads lerarenopleidingen naar de aandacht voor passend en inclusief onderwijs in het generieke curriculum en de relatie met het werkveld.
  • Aandacht in het algemene curriculum en keuzedeel voor onderwijs aan groepen leerlingen met extra ondersteuningsbehoeften in het vo/mbo en vso
  • Specialisatie/minor op het gebied van speciale onderwijszorg/passend onderwijs
  • Vormen van samenwerking met het onderwijsveld op het gebied van speciale onderwijszorg/passend of inclusiever onderwijs
  • Ontwikkelopgaven voor de verdere ontwikkeling van passend onderwijs en het werken aan inclusiever onderwijs
  • Goede voorbeelden van de initiële opleiding/minoren op het gebied van speciale onderwijszorg/passend of inclusiever onderwijs
  • opleiders
  • schoolleiders
  • beleid en bestuur
 Download het rapport (PDF) www.informatiepunt-inclusiefonderwijs.nl vo/mbo

National Framework for Inclusion

Itemnummer: 23033

National Framework for Inclusion - 3rd edition

 

Scottish Universities Inclusion Group
Scottish Universities Inclusion Group - (2022)

thema's doelgroepen verder lezen sector
  • Deze uitgave (NFI) uit het gidsland Schotland biedt richtlijnen voor leraren over inclusie en de inclusieve onderwijspraktijk. Het NFI geeft leraren een structuur om na te denken over een visie op sociale rechtvaardigheid en inclusie in relatie tot onderwijs, gekoppeld aan eigen professionele ervaringen en vaardigheden, ook in relatie tot de positie in de loopbaan.
  • Reflectie op de eigen huidige en gewenste inclusieve onderwijspraktijk
  • Werken aan een eigen inclusieve onderwijspraktijk
  • Het kader omvat de volgende hoofdthema's voor reflectie en ontwikkeling: professionele normen - professionele kennis, begrip en ervaring - professionale vaardigheden en kansen
  • Uitgebreide lijst met suggesties voor verder lezen
  • leraren
  • ib'ers/zoco's
  • opleiders
 Download de publicatie (PDF)
www.informatiepunt-inclusiefonderwijs.nl

Meer informatie
www.gtcs.org.uk 		po/vo

School Leadership Toolkit

Itemnummer: 23034

School Leadership Toolkit for Equity and Learning

 

Andreas Kollias
European Policy Network on School Leadership (EPNoSL) - (2015)

thema's doelgroepen verder lezen sector
  • De School Leadership Toolkit biedt beleidsmakers, schoolbesturen, schoolleiders, onderzoekers en lerarenopleidingen handvatten om uitdagingen te identificeren en activiteiten om schoolleiderschap voor gelijkheid en leren te ondersteunen en te verbeteren. De toolkit ondersteunt schoolleiders in het creëren van een schoolcultuur die diversiteit waardeert, uitsluiting bestrijdt, en gelijkheid en hoge leerprestaties bevordert.
  • Er zijn 8 toolsets gericht op een breed scala van beleidsterreinen en beleid voor ondersteuning van reflectie en beleidsplanning op schoolleiderschap gericht op gelijkheid en bevorderen van leerprestaties.
  • De toolsets omvatten tekstuele en audiovisuele materialen.
  • Bevat kaarten van verschillende EU-landen met indicatoren over beleidsaspecten van schoolleiderschap.
  • Geeft gereedschappen om te kunnen reflecteren op uiteenlopende aspecten van schoolleiderschap.
  • Doet aanbevelingen op het gebied van gelijkheid en leren.
  • De toolkit verschaft bronnen voor verder lezen.
  • schoolleiders
  • beleid en bestuur
  • opleiders
 Download de publicatie (PDF)
www.informatiepunt-inclusiefonderwijs.nl 		po/vo

Klassenmanagement NCOJ

Itemnummer: 23035

Pedagogisch Klassenmanagement voor inclusief onderwijs

 

Marij Bosdriesz & Dolf van Veen
Nederlands Centrum Onderwijs & Jeugdzorg - Amsterdam

thema's doelgroepen verder lezen sector
  • De website is het resultaat van het Programma Pedagogisch Klassenmanagement. De daar verzamelde kennis en inzichten zijn heel geschikt als ondersteuning voor inclusief onderwijs. Het is met name geschikt voor beginnende leerkrachten. De website omvat drie onderdelen: visie – bouwstenen – achtergronden.
  • Visie: de richtinggevende principes en de bewegingsrichtingen die in dit programma centraal staan.
  • Bouwstenen: deze worden gevormd door onderwijsstrategieën op vier terreinen: organisatie, instructie, gedragsmanagement en zorg. Bij elke bouwsteen zijn oefeningen opgenomen, evenals tips en verwijzingen naar achtergrondinformatie.
  • Achtergrond: artikelen die de achtergrond belichten van de visie op klassenmanagement. Tevens wordt een overzicht gegeven van in Nederland veel gebruikte programma's voor klassenmanagement.
  • leraren
  • ib'ers/zoco's
  • schoolleiders
  • ondersteuners
  • opleiders
  • ouders/leerlingen
 www.klassenmanagement.ncoj.nl po/vo

Samen inclusief onderwijs realiseren

Itemnummer: 23039

Samen inclusief onderwijs realiseren

Een handboek voor professionals binnen en buiten het onderwijs

Anke de Boer, Elke Struyf, Sara Nijs en Simone Doolaard
Uitgeverij Acco - Leuven (2022)

thema's doelgroepen verder lezen sector
  • Wetenschappelijk handboek om professionals binnen en buiten het onderwijs te inspireren voor inclusie.
  • Hoe werk je in kleine stappen toe naar de inclusie van leerlingen met intensieve en complexe ondersteuningsbehoeften?
  • Competenties van de inclusieve leraar
  • Differentiatie
  • Samenwerking
  • leraren
  • ib'ers/zoco's
  • schoolleiders
  • ondersteuners
  • beleid en bestuur
 www.accouitgeverij.nl po/vo

Inclusive Journeys: Addressing Marginalisation in Schools

Itemnummer: 23042

Inclusive Journeys

Addressing Marginalisation in Schools

Kyriaki Messiou
Routledge (2025)

thema's doelgroepen verder lezen sector
  • Messiou stelt de stem en participatie van leerlingen centraal bij de ontwikkeling van inclusieve pedagogieën op scholen. Het boek biedt gefundeerde, principiële benaderingen en vermijdt rigide blauwdrukken en stappenplannen voor praktijk, beleid en onderzoek.
  • Marginalisation and inclusive education
  • Inclusion and equity: a global challenge
  • Collaborative research to promote inclusion and equity
  • Students’ voices for inclusion
  • Responding to student diversity
  • Using Inclusive Inquiry
  • Implications for policy and practice
  • Towards more democratic societies
  • leraren
  • ib'ers/zoco's
  • schoolleiders
  • ondersteuners
  • opleiders
  • beleid en bestuur
 www.routledge.com po/vo

Toelichting doelgroepen/functies

In deze gereedschapskist vallen onder kopjes van doelgroepen de volgende functies/groepen:

  • leraren: leerkrachten - docenten - klassen-/onderwijsassistenten - mentoren
  • ib’ers en zorgcoördinatoren
  • schoolleiders: schoolleiders - afdelingsleiders
  • ondersteuners: consulenten samenwerkingsverband, (v)so, jeugdhulp, andere externen
  • opleiders (van eerste en tweedegraads lerarenopleidingen)
  • beleid en bestuur: bestuurders en beleidsmedewerkers van samenwerkingsverbanden, gemeenten en schoolbesturen
  • ouders en leerlingen

Rubrieken gereedschapskist en toelichting doelgroepen