Toolkit inclusief onderwijs – beleid en bestuur

Om inclusiever onderwijs in de klas en de school in praktijk te brengen is het nodig dat randvoorwaardelijke zaken goed geregeld zijn. Dan moet er gezamenlijk beleid zijn van en voor alle betrokken partijen, dat bestuurlijk verankerd is.
Dat betekent dat schoolbesturen en samenwerkingsverbanden hier op moeten koersen, ondersteunen en faciliteren. In overleg met gemeenten moeten belangrijke zaken geregeld worden.
In deze rubriek vind je gereedschappen rond thema’s als: onderwijsinnovatie en -kwaliteit, inclusie in het Ondersteuningsplan en Jeugdplan, OOGO met gemeenten, huisvesting, leerlingenvervoer en inzet van jeugdhulp in scholen.

Vol potentieel

Itemnummer: 23002

Vol potentieel

Krachtig lesgeven in diversiteit

Wendelien Vantieghem en Inge van de Putte
Acco - Leuven (2019)

thema's doelgroepen verder lezen sector
  • Deze publicatie biedt veel informatie over inspiratie en visie.
  • Competenties voor inclusie
  • Inclusieve brillen: attitude, hoe kijk je?
  • Samenwerken voor inclusie: met ouders, andere professionals (co-teaching)
  • Ouderbetrokkenheid
  • Klassenmanagement voor inclusie
  • Over differentiatie (vooral theorie)
  • Positieve relaties met kinderen
  • Samen professionaliseren
  • Voorwaarden voor een inclusieve school
  • schoolleiders
  • ib'ers/zoco's
  • ondersteuners
  • opleiders
  • beleid en bestuur
 www.potentialtoteach.be po/vo/mbo

Samen werken voor inclusiever onderwijs

Itemnummer: 23006

Samen werken voor inclusiever onderwijs

Handreiking ontwikkelagenda inclusiever onderwijs voor gemeenten en samenwerkingsverbanden PO en VO

Marij Bosdriesz en Dolf van Veen
Nederlands Centrum Onderwijs & Jeugdzorg - Amsterdam (2023)

thema's doelgroepen verder lezen sector
  • OOGO als kans voor samenwerking rond inclusie
  • Tips voor een productieve samenwerking gemeenten en onderwijs
  • Thema’s voor een gezamenlijke ontwikkelagenda: huisvesting, leerlingenvervoer, jeugdhulp in school, doorgaande lijnen
  • schoolleiders
  • beleid en bestuur
 Download de publicatie www.informatiepunt-inclusiefonderwijs.nl po/vo/mbo

Achievement and Inclusion in Schools

Itemnummer: 23007

Achievement and Inclusion in Schools

 

Lani Florian, Kristine Black-Hawkins en Martyn Rouse
Routledge - London (2016)

thema's doelgroepen verder lezen sector
  • Hoe kunnen hoge niveaus van inclusie en hoge niveaus van prestaties van leerlingen gecombineerd worden? En hoe kun je hier onderzoek naar doen?
  • Nadenken over prestatie, inclusie en het gebruik van bewijs
  • De relatie tussen inclusie en prestatie begrijpen
  • Onderzoek naar de relatie tussen prestatie en inclusie
  • Case study’s
  • Leren van anderen
  • Onderzoek naar prestaties en inclusie in en op scholen
  • schoolleiders
  • ondersteuners
  • beleid en bestuur
 www.taylorfrancis.com po/vo/mbo

'Zo kan het ook' po-scholen

Itemnummer: 23008

'Zo kan het ook’ po-scholen

Vier po-scholen maken werk van inclusief basisonderwijs. Laat je inspireren!

Astrid Greven en Heleen Hartholt
In1school - Defence for Children (2016)

thema's doelgroepen verder lezen sector
  • Vier voorbeelden van po-scholen die werk maken van inclusiever onderwijs:
  • De Korenaar in Eindhoven
  • Het Rondeel in Den Bosch
  • De Verrekijker in Julianadorp
  • De Kroevendonk in Roosendaal
  • Per school gaat het over: inclusieve cultuur - inclusief beleid - inclusieve praktijk - verhalen van leerlingen
  • leraren
  • ib'ers/zoco's
  • schoolleiders
  • beleid en bestuur
  • ondersteuners
 Download het artikel (PDF) www.informatiepunt-inclusiefonderwijs.nl po

'Zo kan het ook' vo-scholen

Itemnummer: 23009

'Zo kan het ook’ vo-scholen

Drie vo-scholen maken werk van inclusief voortgezet onderwijs. Laat je inspireren!

Astrid Greven
In1school - Defence for Children (2019)

thema's doelgroepen verder lezen sector
  • Drie voorbeelden van vo-scholen die werk maken van inclusiever onderwijs:
  • Notre Dame des Anges, Ubbergen
  • Eduwiek, Hoogeveen
  • Innova, Enschede
  • Per school gaat het over: inclusieve cultuur - inclusief beleid - inclusieve praktijk - verhalen van leerlingen
  • leraren
  • ib'ers/zoco's
  • schoolleiders
  • beleid en bestuur
  • ondersteuners
 Download het artikel (PDF) www.informatiepunt-inclusiefonderwijs.nl vo

'Zo kan het ook' Inspiratiewaaier inclusief onderwijs

Itemnummer: 23010

‘Zo kan het ook’ Inspiratiewaaier inclusief onderwijs

Inclusie op school

Astrid Greven e.a.
In1school - Defence for Children (2018)

thema's doelgroepen verder lezen sector
  • Tips en handvatten voor scholen om alle kinderen mee te laten doen op school
  • Bedoeld voor discussie-, visie- en beleidsontwikkeling
  • Ook voor de praktijk in de klas
  • leraren
  • ib'ers/zoco's
  • schoolleiders
  • beleid en bestuur
  • ondersteuners
 www.defenceforchildren.nl po/vo

A guide for ensuring inclusion and equity in education

Itemnummer: 23011

A guide for ensuring inclusion and equity in education

 

Mel Ainscow
UNESCO - Paris (2017)

thema's doelgroepen verder lezen sector
  • Concepten van inclusie en rechtvaardigheid
  • Beoordelingskader om het niveau van rechtvaardigheid en inclusie in bestaand beleid te beoordelen en te evalueren, acties te bepalen die nodig zijn om het beleid en de uitvoering ervan te verbeteren en de voortgang te volgen
  • De gids is gebaseerd op internationale kennis en praktijkervaring en biedt voorbeelden van goede praktijken over de hele wereld
  • beleid en bestuur
 unesdoc.unesco.org po/vo/mbo

The UDL Guidelines

Itemnummer: 23019

The UDL Guidelines

website CAST

thema's doelgroepen verder lezen sector
  • Adviezen voor het invullen van de drie principes van UDL:
  • Betrokkenheid: motiveren voor leren, doorzetten en zelfregulering
  • Vertegenwoordiging: manieren van aanbieden leerstof, taal en symbolen, begrip
  • Actie en expressie: fysieke actie, communicatie en expressie, executieve functies
  • leraren
  • ib'ers/zoco's
  • schoolleiders
  • ondersteuners
 udlguidelines.cast.org po/vo/mbo

Quality standards for inclusive schools

Itemnummer: 23020

Quality standards for inclusive schools

Self-Assessment Instrument

Stetson & Associates, Inc. (2017)

thema's doelgroepen verder lezen sector
  • Instrument om de eigen praktijk van inclusiever onderwijs te evalueren, met aandacht voor:
  • Procedures en standaarden
  • Excellentie in instructie
  • Samenwerking met partners
  • Personeelsbezetting en planning
  • Sterk partnerschap met ouders
  • Verantwoordelijkheid voor resultaten
  • Leiderschap voor het algemene welzijn
  • ib'ers/zoco's
  • schoolleiders
  • beleid en bestuur
 Download het instrument (PDF)
www.informatiepunt-inclusiefonderwijs.nl 		po/vo

ECIO - leren zonder belemmering

Itemnummer: 23023

ECIO - Expertisecentrum inclusief onderwijs

website ECIO

thema's doelgroepen verder lezen sector
  • Website met veel kennis over inclusiever onderwijs, met name voor mbo, hbo en universiteiten met een deel over Universal Design for Learning en een MBO-beleidsscan voor inclusief en toegankelijk mbo rond de thema’s:
  • Informatievoorziening en voorlichting
  • Fysieke en digitale toegankelijkheid
  • Begeleiding en deskundigheidsbevordering
  • Leerroutes, toetsing en examinering
  • Stage en werk
  • Kwaliteitsborging
  • De uitkomsten worden besproken met zogenaamde groepsinterviews en direct voorzien van acties.
  • schoolleiders
  • ondersteuners
  • beleid en bestuur
 ecio.nl/wat-doen-wij mbo/ho

European Toolkit for Schools

Itemnummer: 23024

European Toolkit for Schools

Promoting inclusive education and tackling early school leaving

website School Education Gateway

thema's doelgroepen verder lezen sector
  • Website met Europese toolkit voor scholen voor de bevordering van inclusief onderwijs en bestrijding van voortijdig schoolverlaten. Naast algemene informatie ook specifieke informatie over/voor:
  • Schoolbesturen
  • Leraren
  • Ondersteuning van leerlingen
  • Ouderbetrokkenheid
  • Samenwerken met partners van buiten de school
  • leraren
  • ib'ers/zoco's
  • ondersteuners
  • schoolleiders
  • beleid en bestuur
 www.schooleducationgateway.eu po/vo/mbo

Werken aan inclusiever basisonderwijs

Itemnummer: 23025

Werken aan inclusiever basisonderwijs

Verkennend onderzoek onder scholen voor basisonderwijs in Nederland.

Dolf van Veen en Paolo van der Steenhoven
Nederlands Centrum Onderwijs & Jeugdzorg - Amsterdam (2021)

thema's doelgroepen verder lezen sector
  • Rapportage over onderzoek onder basisscholen die werken aan inclusiever onderwijs.
  • Kenmerken van basisscholen die werken aan inclusiever onderwijs
  • Opgenomen leerlingen die speciale ondersteuning nodig hebben
  • Motieven en ambities van basisscholen
  • Aandachtsgebieden en vorderingen
  • Knelpunten en ondersteuningsbehoeften van basisscholen
  • schoolleiders
  • beleid en bestuur
 Download factsheet en rapport Rapport bao
Factsheet bao
 po

Werken aan inclusiever voortgezet onderwijs

Itemnummer: 23026

Werken aan inclusiever voortgezet onderwijs

Verkennend onderzoek onder scholen voor voortgezet onderwijs in Nederland.

Dolf van Veen en Paolo van der Steenhoven
Nederlands Centrum Onderwijs & Jeugdzorg - Amsterdam (2021)

thema's doelgroepen verder lezen sector
  • Rapportage over onderzoek onder scholen voor voortgezet onderwijs die werken aan inclusiever onderwijs.
  • Kenmerken van vo-scholen die werken aan inclusiever onderwijs
  • Opgenomen leerlingen die speciale ondersteuning nodig hebben
  • Motieven en ambities van vo-scholen
  • Aandachtsgebieden en vorderingen
  • Knelpunten en ondersteuningsbehoeften van vo-scholen
  • schoolleiders
  • beleid en bestuur
 Download factsheet en rapport
Rapport vo

Factsheet vo
 vo

The Index for Inclusion

Itemnummer: 23030

The Index for Inclusion: developing learning and participation in schools

 

Tony Booth & Mel Ainscow
Centre for Studies on Inclusive Education - Bristol (2011)

thema's doelgroepen verder lezen sector
  • De Index is een praktisch hulpmiddel voor zelfevaluatie en verbetering van scholen en andere onderwijsinstellingen. Inclusie zoals beschreven in de Index, is een principiële benadering van het ontwikkelen van onderwijs; het richt zich op culturen, beleid en praktijken die iedereen aangaan: kinderen en volwassenen, scholen, gezinnen en lokale gemeenschappen.
  • Voor beginnende en gevorderde scholen op het pad naar inclusie
  • Identificatie van attitudes, belemmeringen, mogelijkheden en inspanningen m.b.v. indicatoren
  • Suggesties voor ontwikkeling, georganiseerd langs drie dimensies van verbetering: beleid, praktijken en culturen
  • leraren
  • ib'ers/zoco's
  • ondersteuners
  • schoolleiders
  • beleid en bestuur
 Download de publicatie (versie 2002, Engelstalig, PDF):
www.informatiepunt-inclusiefonderwijs.nl

Korte samenvatting (Engelstalig):
www.csie.org.uk 		po/vo

School Leadership Toolkit

Itemnummer: 23034

School Leadership Toolkit for Equity and Learning

 

Andreas Kollias
European Policy Network on School Leadership (EPNoSL) - (2015)

thema's doelgroepen verder lezen sector
  • De School Leadership Toolkit biedt beleidsmakers, schoolbesturen, schoolleiders, onderzoekers en lerarenopleidingen handvatten om uitdagingen te identificeren en activiteiten om schoolleiderschap voor gelijkheid en leren te ondersteunen en te verbeteren. De toolkit ondersteunt schoolleiders in het creëren van een schoolcultuur die diversiteit waardeert, uitsluiting bestrijdt, en gelijkheid en hoge leerprestaties bevordert.
  • Er zijn 8 toolsets gericht op een breed scala van beleidsterreinen en beleid voor ondersteuning van reflectie en beleidsplanning op schoolleiderschap gericht op gelijkheid en bevorderen van leerprestaties.
  • De toolsets omvatten tekstuele en audiovisuele materialen.
  • Bevat kaarten van verschillende EU-landen met indicatoren over beleidsaspecten van schoolleiderschap.
  • Geeft gereedschappen om te kunnen reflecteren op uiteenlopende aspecten van schoolleiderschap.
  • Doet aanbevelingen op het gebied van gelijkheid en leren.
  • De toolkit verschaft bronnen voor verder lezen.
  • schoolleiders
  • beleid en bestuur
  • opleiders
 Download de publicatie (PDF)
www.informatiepunt-inclusiefonderwijs.nl 		po/vo

Evolutie naar scholen voor iedereen

Itemnummer: 23036

Evolutie naar scholen voor iedereen

 

Onafhankelijke Commissie Inclusief Onderwijs Vlaanderen (2024)
 

thema's doelgroepen verder lezen sector
Advies over inclusief onderwijs in Vlaanderen. De onderzoekscommissie stelt een inclusief onderwijssysteem voor, dat een breed fundament voor een inclusieve samenleving legt. Met acht krachtlijnen of aanbevelingen om inclusief onderwijs te realiseren die ook voor de Nederlandse onderwijspraktijk interessant zijn.
  • ib'ers/zoco's
  • schoolleiders
  • ouders/leerlingen
 www.informatiepunt-inclusiefonderwijs.nl po/vo

Samenwerkingsverbanden stimuleren inclusiever onderwijs

Itemnummer: 23037

Samenwerkingsverbanden stimuleren inclusiever onderwijs

 

Marij Bosdriesz & Dolf van Veen
Nederlands Centrum Onderwijs & Jeugdzorg - Amsterdam (2024)

thema's doelgroepen verder lezen sector
  • Negen portretten van samenwerkingsverbanden
  • Voortgang, opbrengsten en stappen vooruit voor inclusiever onderwijs
  • Beeld van belemmerende en bevorderende factoren en (werkzame) strategieën om voortgang en (betere) resultaten te boeken voor leerlingen
  • ib'ers/zoco's
  • schoolleiders
  • beleid en bestuur
  • ondersteuners
  • ouders/leerlingen
 www.informatiepunt-inclusiefonderwijs.nl po/vo

Samen inclusief onderwijs realiseren

Itemnummer: 23039

Samen inclusief onderwijs realiseren

Een handboek voor professionals binnen en buiten het onderwijs

Anke de Boer, Elke Struyf, Sara Nijs en Simone Doolaard
Uitgeverij Acco - Leuven (2022)

thema's doelgroepen verder lezen sector
  • Wetenschappelijk handboek om professionals binnen en buiten het onderwijs te inspireren voor inclusie.
  • Hoe werk je in kleine stappen toe naar de inclusie van leerlingen met intensieve en complexe ondersteuningsbehoeften?
  • Competenties van de inclusieve leraar
  • Differentiatie
  • Samenwerking
  • leraren
  • ib'ers/zoco's
  • schoolleiders
  • ondersteuners
  • beleid en bestuur
 www.accouitgeverij.nl po/vo

Inclusie van kinderen met specifieke ondersteuningsbehoeften

Itemnummer: 23040

Inclusie van kinderen met specifieke ondersteuningsbehoeften

Een leidraad voor inclusieve kinderopvang

VBJK, Mike De Cloedt (red.), 2024
 

thema's doelgroepen verder lezen sector
  • Over inclusieve kinderopvang in Vlaanderen, waar op veel plaatsen kinderen met extra ondersteuningsbehoeften al een plek in de reguliere kinderopvang hebben.
    Bedoeld om de reflectie over inclusieve kinderopvang te voeden en concrete handvatten en tips aan te bieden.
  • Wat is inclusieve kinderopvang?
  • Hoe bouw je aan een visie die inclusieve kinderopvang bevordert?
  • Wat doe je wanneer je bezorgd bent over de ontwikkeling van een kind?
  • Hoe zorg je voor een warm onthaal van kinderen met specifieke ondersteuningsbehoeften en hun gezin?
  • Hoe ga je in de groep op een positieve manier om met verschillen tussen kinderen en families?
  • Wat zijn aandachtspunten wanneer je als kinderopvanginitiatief wil starten met inclusieve kinderopvang?
  • Hoe kan je een netwerk uitbouwen dat de nodige steun geeft bij inclusieve kinderopvang?
  • leraren
  • ib'ers/zoco's
  • schoolleiders
  • ondersteuners
  • ouders/leerlingen
  • beleid en bestuur
 www.informatiepunt-inclusiefonderwijs.nl kdo

Inclusive Journeys: Addressing Marginalisation in Schools

Itemnummer: 23042

Inclusive Journeys

Addressing Marginalisation in Schools

Kyriaki Messiou
Routledge (2025)

thema's doelgroepen verder lezen sector
  • Messiou stelt de stem en participatie van leerlingen centraal bij de ontwikkeling van inclusieve pedagogieën op scholen. Het boek biedt gefundeerde, principiële benaderingen en vermijdt rigide blauwdrukken en stappenplannen voor praktijk, beleid en onderzoek.
  • Marginalisation and inclusive education
  • Inclusion and equity: a global challenge
  • Collaborative research to promote inclusion and equity
  • Students’ voices for inclusion
  • Responding to student diversity
  • Using Inclusive Inquiry
  • Implications for policy and practice
  • Towards more democratic societies
  • leraren
  • ib'ers/zoco's
  • schoolleiders
  • ondersteuners
  • opleiders
  • beleid en bestuur
 www.routledge.com po/vo

Toelichting doelgroepen/functies

In deze gereedschapskist vallen onder kopjes van doelgroepen de volgende functies/groepen:

  • leraren: leerkrachten - docenten - klassen-/onderwijsassistenten - mentoren
  • ib’ers en zorgcoördinatoren
  • schoolleiders: schoolleiders - afdelingsleiders
  • ondersteuners: consulenten samenwerkingsverband, (v)so, jeugdhulp, andere externen
  • opleiders (van eerste en tweedegraads lerarenopleidingen)
  • beleid en bestuur: bestuurders en beleidsmedewerkers van samenwerkingsverbanden, gemeenten en schoolbesturen
  • ouders en leerlingen

Rubrieken gereedschapskist en toelichting doelgroepen