Transcript podcast Inclusieve pedagogie

[Red: Bachelor na bachelor (afgekort als Ba-na-ba or banaba) is een titel of graad die in Vlaanderen gebruikt wordt voor een bacheloropleiding die pas gevolgd kan worden nadat een andere bachelortitel is behaald.]

0:09
Ik ben Annet en ik ben als opleidingsverantwoordelijke betrokken bij de opleiding en de vervolgopleidingen in de lerarenopleiding van UC Leuven Limburg campus Heverlee.
0:20
De vervolgopleidingen zijn de ba-na-ba's, waaronder ba-na-ba buitengewoon onderwijs en meertalig onderwijs.
0:27
Vanuit de ba-na-ba buitengewoon onderwijs richten we ons heel sterk op inclusief onderwijs.
0:34
We gaan er vanuit dat we het niet moeten hebben over een plaats, maar dat we studenten, zowel pas afgestudeerde studenten, maar ook mensen die al aan het werk zijn,
0:45
dat we die willen opleiden om heel sterk te staan in het omgaan met diversiteit en dan wel heel specifiek ook met leerlingen met een beperking.
0:54
Vanuit die opleiding ben ik ook betrokken geweest bij onderzoeken in het verleden, ook onderzoeken samen met de KU Leuven.
1:02
En ik werk ook mee als consultant voor het Europese Agentschap, dus European Agency for Special Needs and Inclusive Education.
1:09
Annet, er zijn verschillende kaders rond inclusie, verschillende theorieën.
1:15
Een van de zaken die we nu zien is inclusieve pedagogie. Kan jij eens vertellen wat dat inhoudt?
1:25
Inclusieve pedagogiek vind ik zelf een heel krachtig kader omwille van de soberheid van het kader eigenlijk.
1:33
De soberheid en uiteraard ook de inhoud van het kader die heel mooi aantoont hoe je altijd terugkomt bij een aantal kernpunten als het rond inclusie gaat.
1:44
En dat is niet zo moeilijk, niet zo ingewikkeld of niet zo veel. We hebben vaak kaders waar we 10 punten hebben,
1:50
10-punten programma's of 8-punten programma's, altijd heel veel.
1:54
Inclusieve pedagogiek heeft eigenlijk drie basisveronderstellingen waar men van vertrekt, basisprincipes eigenlijk.
2:02
Die basisprincipes zijn niet zomaar uit de lucht gegrepen. Die zijn uiteraard ondertussen ook al van het evidentie heel sterk bevestigd.
2:09
Dat is ook wat je ziet in heel veel andere onderzoeken, waar men steeds terug op uitkomt.
2:14
Maar die basisprincipes, daar gaat men mee aan de slag. En en dat noemt men dan die pedagogiek.
2:21
Het basisprincipe is op de eerste plaats verschil is normaal. We moeten verschil niet bekijken als iets waar je heel hard op moet inzoomen.
2:32
Maar we gaan er eigenlijk vanuit dat elke groep verschillen in zich draagt. Dat diversiteit eigenlijk de normaalste zaak van de wereld is en dat weten we ook.
2:42
Verschil is gewoon ook veel zichtbaarder geworden en dat mag. Verschil is aanwezig en verschil is eigenlijk heel normaal.
2:48
Als we dat erkennen dan kan je natuurlijk niet meer zeggen: Dat is voor iemand anders, die groep is weer voor iemand anders en met die kinderen omgaan is ook voor iemand anders.
3:00
Nee, als verschil de normaalste zaak van de wereld is dan gaan we er ook vanuit dat een goed opgeleide leerkracht daarmee tot op zekere hoogte en heel sterk kan rekening houden
3:11
of dat die eigenlijk vooral ook weet, dat is wel mijn verantwoordelijkheid of dat is ook mee mijn verantwoordelijkheid.
3:18
Ik ga niet zeggen dat dat niets is voor mij, want daar ken ik niks van. Nee, het is mijn verantwoordelijkheid als leerkracht.
3:26
Dus de eerste assumptie of de eerste basisveronderstelling is dat ik aanvaard dat er verschil is. Er is diversiteit.
3:32
Het tweede punt is dan, ik ben leerkracht en alle kinderen gaan naar school dus is mijn klas divers en zoek ik.
3:39
Die tweede basisassumptie van de gedeelde verantwoordelijkheid en de verantwoordelijkheid van elke leerkracht om het verschil om te gaan
3:46
houdt eigenlijk ook in dat je niet meer kijkt naar verschil als een probleem, maar dat je elk verschil gaat zien als een dilemma.
3:53
Dat je eigenlijk bij elk verschil zegt, wacht ik had iets voorbereid, maar hoe ga ik dat nu aanpakken?
3:59
Het gaat misschien een beetje anders zijn, ik ga goed moeten nadenken.
4:02
Elk verschil is eigenlijk een uitdaging en misschien zelfs een dilemma van afwegen en zoeken, maar het is mijn verantwoordelijkheid om dat te doen.
4:11
De derde basisassumptie die bij de inclusieve pedagogiek hoort is we doen dit samen. Ik moet dat niet alleen doen als leerkracht.
4:19
Er zijn heel wat professionals die mee kunnen zoeken en ook voor die andere gaat het om het samen zoeken, in deze context.
4:27
Bij deze diversiteit eigenlijk gaan we samen zoeken. Niet, dit is iets voor deze persoon en dat is iets voor die persoon.
4:35
Maar eigenlijk creëren we samen de inclusieve leeromgeving. Doordat we het samen doen kunnen we telkens weer nieuwe manieren ontdekken en vinden.
4:44
Dat zijn eigenlijk de drie uitgangspunten, om dat in een schoolcontext uit te leggen.
4:49
Enerzijds die drie principes zijn drie kapstokken dus dat kunnen we gemakkelijk uitleggen.
4:54
Maar anderzijds kan je ook gewoon zeggen: benoem eens als school wat jullie principes zijn. Wat is jullie pedagogisch project?
5:00
Als je op de website gaat kijken hebben heel veel scholen staan dat iedereen welkom is. Eigenlijk is dat al een eerste basisprincipe.
5:07
We gaan er vanuit dat je mag zijn wie je bent, iedereen is welkom.
5:11
Ook het principe: wij werken steeds meer samen of wij vinden het fijn dat er mensen meekomen ondersteunen enzovoort.
5:18
Dit geeft ook al een principe en een waardering weer voor samenwerken en voor een gedeelde verantwoordelijkheid.
5:24
Ik denk dat heel veel scholen op de goede weg zijn op dat vlak. Of dat ook echt wel doen, op die manier werken vanuit de principes.
5:31
Het gaat in inclusieve pedagogiek ook echt om het goed bewust zijn. Wat zijn eigenlijk drie basisprincipes vanwaar we kunnen vertrekken?
5:38
Om dan die gedeelde taal te kunnen gaan hanteren in een school.
5:42
Om vanuit die drie principes eigenlijk ook te kunnen verder werken.
5:45
Hoor ik jou dan zeggen dat de inclusieve pedagogiek een soort als lens kan zijn om naar uw pedagogisch project te kijken?
5:54
Ja, het is eigenlijk kijken naar wat wij als belangrijke waarde en richtlijnen of principes nemen.
6:03
Door ze ook helder als kapstok op te sommen is het ook makkelijk om ze als lens mee te nemen.
6:08
Er is voldoende evidentie voor en toch zien we dat de structuren anders zijn. En dus krijg je voortdurend weerstand op elk van die drie zaken.
6:16
En dus is het die lens willen blijven gebruiken om te onderzoeken: wat houdt ons tegen, wat moeten we veranderen, wat zijn de barrières enzovoort.
6:25
Die barrières kunnen dan een stukje liggen in hoe de school of klas georganiseerd is,
6:32
maar wat je soms hoort is dat een een leerkracht worstelt met de aandacht die men moet besteden aan het individu of de groep.
6:40
Ik hoor jou zeggen, dat gaat eigenlijk over dat dilemma en dat is inherent.
6:46
Dat is waar. Dat is één van de belangrijke dilemma's, maar dat dilemma is altijd inherent.
6:51
Het gaat niet over ik moet het hebben voor dit kind en voor dit kind een oplossing zoeken. En voor dat andere kind moet ik nog een oplossing zoeken.
6:58
En ik heb in mijn klas zoveel kinderen met een diagnose en ik moet voor al die kinderen het gepaste antwoord hebben.
7:04
Het gaat erom dat je wat leerkrachten al allemaal in hun repertoire hebben en goed doen,
7:10
hen daarin te versterken en dat eigenlijk toegankelijk te maken voor iedereen. Het is een ander vertrekpunt.
7:16
Het vertrekpunt ligt bij iedereen en het eindpunt eigenlijk ook. Het eindpunt is ook weer participatie in het leren in de groep.
7:24
Het vertrekpunt is dus niet dat ik voor iedereen aparte dingen moet doen als ik een les wil voorbereiden over een bepaald thema.
7:32
Dan moet ik nog allemaal andere parallelzaken hebben. Het gaat dus helemaal niet over dat parallel werken.
7:36
Het gaat over ervoor zorgen dat je een context of een een lesmoment of leeromgeving creëert waarin er keuzes kunnen zijn voor kinderen.
7:47
Dat je een aanbod hebt waar iedereen zich kan in vinden.
7:51
Dus het gaat eigenlijk om het creëren van lesmomenten en leeromgevingen waar kinderen kunnen samenwerken en waar ze van elkaar kunnen leren, waardoor iedereen eigenlijk leert en iedereen aan bod komt.
8:02
Vandaar ook in Engeland die term van 'pedagogy'. Ze gebruiken dan niet zo heel vaak.
8:07
Hier gebruiken ze dat echt om die 'craftsmanship' aan te duiden. Dat is dus het vakmanschap van de leerkracht.
8:14
Ze willen heel sterk waarderen wat een leerkracht eigenlijk allemaal kan. Een leerkracht die kan organiseren. Die geeft niet gewoon lesjes.
8:23
Die organiseert een leeromgeving om dan te op te volgen hoe leerlingen daarmee aan de slag gaan. Het is een manier van werken die al volop bezig is in scholen.
8:33
Dat is waar die waardering in zit. Zo kom je ook weer terug bij, natuurlijk ben ik verantwoordelijk.
8:42
Dat is zelfs mijn sterke kant als leerkracht om zoiets te doen.
8:46
Dus je vertrekt ook veel meer van het krachtgericht werken, in plaats van te vertrekken vanuit dat die leerkracht nog heel wat dingen moet kunnen kunnen en opgeleid moet worden.
8:55
Dat wil niet zeggen dat leren er niet bij kan zijn, maar je vertrekt vanuit dat vakmanschap dat er iets is.
9:02
Ja, dat is het uitgangspunt.
9:04
Als jij nu in een in een school of klas binnenkomt, kan jij dan eens een aantal voorbeelden aanhalen waarbij dat je zou benoemen dat is inclusieve pedagogiek?
9:19
Zo zie ik het vertaald in deze school of in deze klas.
9:22
Ja, als we uitgaan van die drie basisprincipes of lenzen die je kan nemen, dan gaat het erom dat je gaat kijken naar wat er in de school gebeurt.
9:34
Dat dit ook aansluit bij het aanvaarden van diversiteit. Het gaat om het volledige aanvaarden dat er verschillen zijn in de klas.
9:44
We gaan heel behoedzaam zijn dat we die verschillen niet gaan uitvergroten. Integendeel, we gaan ervoor zorgen dat hier eigenlijk kan samengewerkt worden.
9:51
We gaan ervoor zorgen dat alle kinderen kunnen leren, dat ze leren van elkaar en dat eigenlijk diversiteit dus ook als meerwaarde kan ervaren worden.
9:59
Dus het komt erop neer dat je je activiteiten zo organiseert dat je kan opvolgen of kinderen misschien nog verdieping, versterking of ondersteuning nodig hebben,
10:10
maar zonder dat hen dat marginaliseert.
10:12
En als er momenten zijn dat dat echt intensiever nodig is, dan zorgen we ervoor dat dat kan via coöperatief leren
10:20
of verder in de dag zeker een vast voldoende andere momenten zijn waarop zij zo volwaardig mee participeren, mee in de groep kunnen deelnemen.
10:29
Dat we samen zoeken met leerlingen hoe ze aansluiten.
10:32
Het is dat evenwicht voortdurend zoeken wat maakt dat alle risico's van marginalisering, dat je die weer omkeert.
10:39
Het gaat erom dat je kijkt of het goed is voor de hele groep. Kinderen die meer vragen hebben die heb je mee in je gedachten.
10:49
Die ga je meenemen in de organisatie van hoe je met die groep werkt.
10:56
Dus je gaat een een grotere gerichtheid hebben op de leeromgeving en niet op de individuele leerling en ieder op zich?
11:03
Ja, maar ook op de manier waarop je dit samen doet. Dat is belangrijk.
11:07
Dus dat derde element is dat ik als leerkracht verantwoordelijk ben, maar ik moet dat ook niet allemaal alleen uitvinden.
11:15
We hebben daar ook anderen voor. We kunnen dingen samen doen, we kunnen dingen samen leggen.
11:20
Op allerlei manieren: door intervisies met elkaar, door ook ondersteuning of co-teaching te hebben van andere mensen die mee in de klas komen.
11:27
Maar we creëren samen nieuwe oplossingen.
11:32
Die drie basisprincipes zijn heel helder. Je geeft ook aan dat ik als leerkracht mijn ideeën en mijn opvattingen die ik heb een stukje moet spiegelen daaraan.
11:46
Of die als lens gebruiken.
11:48
Dus het gaat heel erg over de opvattingen mee in het verhaal krijgen.
11:54
Wat zijn goede praktijken die jij daar al in gezien hebt, of die jullie in de opleiding hanteren?
12:01
In de opleiding werken we natuurlijk heel nauw vanuit het competentiegerichte. Dus wij werken natuurlijk ook met reflectie rond competenties.
12:12
We zien nu dat dit iets is wat ook in verdergaand leren, zoals in vervolgtrajecten of in navormingen en dergelijke, heel erg belangrijk is om met reflectie te blijven werken.
12:23
En om ook voortdurend mensen te helpen om, daarom niet zozeer op hun eentje, zichzelf te bevragen of in vraag te stellen, maar om dat samen te doen.
12:33
Als je gemeenschappelijke taal hebt in de school, dan mag je elkaar ook daarop bevragen.
12:39
Dat is iets anders dan bekritiseren. Je kan kritische vriend zijn maar je kan ook gewoon mekaar bevragen.
12:44
Zoeken naar, kunnen we dit nog beter oplossen? Zijn we nu in de juiste richting aan het gaan?
12:49
Dus het is durven praten met elkaar over die opvattingen, maar wel wetende dat het kader van de drie kapstokken wel een theoretisch kader is dat gestoeld is op evidentie.
13:02
Dus we gaan dat niet voortdurende in vraag moet stellen.
13:05
We mogen wel absoluut als leerkracht zeggen: 'Jongens, dit is toch wel niet zo makkelijk als dat dat hier wordt voorgesteld.'
13:10
We kunnen wel zeggen dat dat effectief is, dat het helpt, dat alle kinderen kunnen leren en dat dat verschil normaal is en dat wij dat allemaal ook mee kunnen aanpakken als leerkracht,
13:19
maar dat is eigenlijk helemaal anders dan wat dat we jaren gedaan hebben of dan wat ons altijd gezegd is.
13:25
Dus je gaat als leerkracht heel vaak botsen op dit soort barrières. Anderen die uw opvattingen op de vlak in vraag stellen,
13:36
of uw praktijk zelf die maakt dat je opvatting in vraag stelt omdat je zegt het werkte helemaal niet wat ik nu gedaan heb.
13:41
Daarom net dat samenwerken zo belangrijk is. Dat je samen moet kunnen gaan zoeken.
13:46
Dat je samen goed moet blijven kijken wat de focus was.
13:49
Wat die drie principes zijn waar willen we naartoe gaan? Waar we willen op inzetten? Waar liggen de moeilijkheden? En dan moeten we daarover in dialoog gaan.
13:58
Maar het is hierbij wel belangrijk dat men weet dat we daar zeker op gaan botsen. We gaan daar zeker en vast op botsen.
14:03
En dat is wat het moeilijk maakt. Het maakt het moeilijk om als individuele leerkracht vanuit die bepaalde opvattingen te blijven werken.
14:10
Dus je hebt eigenlijk wel een een samenwerking of een structuur nodig waarin je die reflectie in dialoog vormgeeft.
14:18
Dat die mogelijk wordt gemaakt om juist die gedeelde praktijk te kunnen bespreken, de opvattingen die hinderend zijn of juist bevorderend zijn.
14:28
En dan het samen zoeken naar oplossingen.
14:31
Het samen zoeken en ook het gaan documenteren van oplossingen. Documenteren waar we op gebotst zijn. Wat als we nu eens dit of dat doen?
14:39
Dus het gaat erom dat we niet opgeven. We gaan blijven zoeken, we documenteren dat en we steunen elkaar in hoe we dit verder kunnen doen.
14:49
Maar je vertrekt eigenlijk heel erg van de praktijk die er momenteel is, die krachtige leerkracht waar je vanuit gaat.
14:58
Maar ook, dit is de praktijk en we gaan niet wachten totdat we de wenselijke organisatie hebben.
15:04
Oh nee, ik zou ook zeker niet willen verkondigen dat er bepaalde methodes beter zijn dan anderen.
15:11
Een leerkracht heeft heeft daar zijn of haar eigen kracht en organisatie. Mensen werken op een bepaalde manier.
15:22
Dus je moet wel, vertrekkende vanuit je eigen manier van werken, daarover in gesprek kunnen gaan en je laat inspireren door wat andere mensen doen.
15:30
Maar er zit zeker en vast heel veel krachtigs in wat mensen doen.
15:34
En er zijn natuurlijk ook bepaalde observaties en schema's die kunnen gebruikt worden om te kijken naar welke elementen erin zitten, dat helpt voor een goede organisatie,
15:43
dat is nog een andere instructie en dat zijn nog zaken die kunnen gebeuren naar gedrag toe. Dat kan allemaal.
15:50
Maar dat gaat eigenlijk altijd over hoe werkt dit in de groep zodat iedereen aansluiting vindt, zodat iedereen erbij hoort, kan aansluiten, kan participeren, kan leren.
16:02
Een goede 10 jaar geleden is er een eerste keer een profiel uitgewerkt. Door het Europees Agentschap is toen het profiel van de inclusieve leerkracht uitgekomen.
16:12
Het profiel van de inclusieve leerkracht was gericht op initiële lerarenopleidingen. Het was eigenlijk een competentieprofiel voor studenten.
16:20
Dus eigenlijk bedoeld om een lens of een competentiekader te geven voor lerarenopleiders, om aan de slag te gaan in hun opleiding.
16:29
We hebben gemerkt in de afgelopen 10 jaar dat dit enerzijds in andere initiatieven en mogelijkheden van professioneel leren voor werkenden,
16:40
dat men vaak wel werkt met ergens één doel of bepaalde doelen voor bepaalde sessies of voor een bepaald programma,
16:47
maar niet echt vanuit een competentieprofiel. Dus zijn we eigenlijk aan de slag gegaan om ons daar terug in te herbronnen,
16:53
terug te kijken naar of dit ook werken zou werken, dit profiel.
16:56
Als we dit uitbreiden naar iedereen die in de praktijk aan de slag is en zich verder wil verdiepen in de competenties en in die reflectie waar we daarnet over hadden.
17:06
Om die reflectie te kunnen blijven doen. Ik ben eigenlijk toch altijd nog een lerende. Als leerkracht ben ik continu aan het professionaliseren.
17:16
Waar wil ik op inzetten? Wat zij mij een sterktes? Dus wat zij mijn competenties?
17:20
En dus we zijn vanuit dat profiel van de inclusieve leraar verder gegaan. En is er nu een hernieuwd profiel dat daar eigenlijk bij aansluit.
17:30
Maar er zit ook meer verdieping in, er zit ook verruiming in.
17:33
Het is bedoeld voor de werkende leerkracht die zich professionaliseert maar ook voor iedereen met wie die samenwerkt.
17:38
Dus ook voor een ergotherapeut die mee in de klas werkt, een orthopedagoog die mee in de klas werkt, een assistent.
17:45
Eigenlijk het hele schoolteam dat werkt vanuit een bepaalde visie om naar veel meer inclusie te gaan, om inclusievere leeromgevingen te kunnen in gang zetten, te kunnen ontwikkelen,
17:56
om die handvaten te geven en te kijken waar staan wij al.
18:00
Waar staan wij? Waar sta ik als leerkracht, als professional? En waar staan we samen eigenlijk als professionals?
18:06
Dus het professionele leren individueel en groepsgericht te kunnen vastpakken in de praktijk van werkenden.
18:12
Ja, dus het competentieprofiel geeft opnieuw eigenlijk een stuk een gedeeld kader en gemeenschappelijke taal.
18:20
Op welke manier is het ingebed of gelinkt aan de inclusieve pedagogie?
18:25
Het sluit er heel nauw bij aan. Het kader is eigenlijk grotendeels hetzelfde kader van wat het kader was voor het initiële opleidingen.
18:33
Op die manier is dat ook één lijn. Het is dus niet dat we nu het kader van inclusieve pedagogie daar zo letterlijk hebben gepakt.
18:39
Het is het kader van het van het eerste profiel. Maar je ziet daar ook dat er gestart wordt vanuit die diversiteit die gewaardeerd wordt.
18:49
Dat is eigenlijk een eerste groot competentiedomein. Dus er wordt gesproken over competentiedomeinen en niet zozeer over losse competenties.
18:56
Maar wel over competentiedomeinen waarbinnen aan attitudes, aan vaardigheden en aan aan allerlei kennisaspecten gewerkt kan worden.
19:04
Dus een eerste domein gaat eigenlijk over het waarderen van van diversiteit. Het tweede domein gaat over het ondersteunen van alle leerlingen.
19:12
Dus ik ben leerkracht of ik ben professional en wie zit er in mijn klas? Voila, die gaan we ondersteunen, lesgeven.
19:21
Onderwijzen is ook ondersteunen. Dus dat is een tweede competentiedomein dat daar al heel mooi bij aansluit.
19:26
Het derde sluit eigenlijk ook perfect bij aan want dat gaat over samenwerken. Het gaat over samenwerken met anderen in dit creëren van leeromgevingen.
19:36
En dus die aspecten, die komen daar ook heel sterk in terug.
19:40
Maar dus dat zijn drie grote competentiedomeinen en een vierde competentiedomein is het levenslang leren op zich.
19:46
Dus het levenslang leren op zich en die reflectie daarrond, met heel sterk de kleur om dit samen te doen.
19:52
Dus het is niet zozeer van ik moet mij voor het volgende functioneringsgesprek voorbereiden en ik ga eens kijken waar ik nu sta.
19:59
Het is veel meer om samen te kijken waar wij nog samen op moeten inzetten. Ja, we hebben het gehad over de inclusieve pedagogiek.
20:06
Je kan dat als iets los zien, je kan zeggen dat dat is een kader van waaruit we werken.
20:11
Dit profiel sluit daar heel nauw bij aan en geeft natuurlijk ook nog meer handvaten om te zeggen welke vaardigheden dat bijvoorbeeld kunnen zijn.
20:21
Welke kennisaspecten zitten daarbij? Welke attitudes zitten daarbij in die verschillende domeinen?
20:26
Je kan zeggen dat je een professionaliseringsplan hebt. Als directie bijvoorbeeld zeg je: ik heb een professionaliseringsplan voor mijn school.
20:34
Dit jaar gaan we deze trajecten doen met die pedagogische studiedagen en er zijn een paar leerkrachten die een langer traject gaan doen,
20:40
maar je kan eigenlijk samen met de groep ook gaan kijken. Waar hebben we nu vooral op ingezet en wat hebben wij heel hard nodig?
20:47
Want je hebt op die manier toch wel een competentiekader dat daarnaast ligt.
20:51
En we hebben toch wel vastgesteld dat dit, voor de professionaliseringstrajecten die gaandeweg in teams gebeuren, wel ontbrak.
21:01
Niet alleen op niveau van scholen, ook het niveau van daarrond, de ondersteuners.
21:06
Men zoekt vanalles. Waar moeten wij ons op richten? Wat zijn competentieprofielen of competentiekaders waar we ons op kunnen richten?
21:15
Dus hier kan je zeggen, oké dit jaar zetten we in op UDL, dit jaar zetten we in op iets anders
21:19
en daar is nog een heel leuk aanbod en daar zijn allemaal super interessante zaken.
21:23
Maar hoe ga ik dat in mijn school bekijken vanuit eenzelfde kader van competentieontwikkeling van de school?
21:29
Op die manier kan een school of een scholengemeenschap kijken naar,
21:34
hoe groeit onze capaciteit om echt meer en meer te durven zeggen: Ja, we zijn inclusief aan de slag.